Bir neçə gün əvvəl Stohkolmda səfərdə olan zaman yerli qəzetlərə verdiyi müsahibəsi isə maraqlı olduğundan onu nəzərinizə çatdırırıq:
- Bir çox ölkədə parlamentlər ard-arda 1915-ci il hadisələrini «soyqırım» olaraq qəbul ediblər. Son illər bu gərginliyin və artımın səbəbini nə ilə izah edirsiniz?
- Xarici ölkələrin parlamentlərinin belə qərar almasını heç cür başa düşə bilmirəm. Bir kanadalı olaraq ölkəmdəki siyasətçilərin yeni rabitə və ya sağlıq sistemləri barədə müzakirələr aparması məni daha çox maraqlandırır. Öz tariximiz barədə danışmaqdan qorxduğumuz halda, hansısa bir lobbi istəyir deyə styasətçilərimiz qeyri-müəyyən bir vəziyyət haqqında qərar verə bilirlər. Bu məsələlərdə keçmişi təmin olub, başqalarını ittiham edə biləcək millətmi var? Vikinqlərmi? Onların necə vəhşətli işlər gördüyünü hamı bilir. Amerikalılar? Öz qırmızı dərililərinə nə etdiklərinə baxsınlar.
Üstəlik, heç kim erməni problemi mövzusunda arxivləri oxuya bilmir. Kənardakı deputatlar bilmədikləri məsələ ilə bağlı qərar vermək əvəzinə, arxivlərin açılması üçün cəhdlər etsələr, daha xeyirli iş görmüş olarlar. Arxivlərin açılması lazımdır. Çünki hər iki tərəf hadisəni fərqli təqdim edir.
Digər tərəfdən, bir başqa paradoksa diqqət çəkmək istəyirəm. Əslində, biz öz siyasətçilərimizə güvənmirik. Doğru qərarlar verə biləcəklərinə inanmırıq. Amma yüz il əvvəl meydana gələn olaylar haqqında verdikləri hökmə «bəli» deyirik. Bu dəlilik və axmaqlıqdır.
- Yazdığınız kitabda anlaşılmazlıqları xaricdən müdaxilə olmadan tərəf ölkələrin arasında həll edilməsini dəstəkləyirsiz. Sizcə bu mümkündürmü?
- Ermənilər əzilən tərəf olaraq görünməyi çox yaxşı bacarırlar. Amma adamına görə, tərsini də edə bilirlər. Məsələn, mənimlə danışarkən azərbaycanlılara qarşı əldə etdikləri uğurlarla öyünürdülər. Dağlıq Qarabağda müharibə edən zaman briqadalarına, batalyonlarına 1915-ci ildən əvvəl Osmanlı imperiyasına qarşı vuruşmuş, tanınmış generallarının adını verdiklərini deyirdilər. Amma bunun bilinməsini istəmirlər. Çünki insanlar bilsə, 1915-ci ildən əvvəl o erməni generalı, ya da xalqın nəzərində qəhrəman sayılan əsgərin Osmanlıya qarşı niyə savaşdığını soracaqlar. O zaman ermənilərin təqribən 100 illik bir zaman içində Osmanlıya qarşı üsyan etdiyi üzə çıxa bilər. Ən əsası isə bundan sonra ermənilərin çoxlu sayda türk və kürd öldürdükləri kimi həqiqətlər üzə çıxmış olacaq ki, dünya da bunu öyrənəcək.
1992-ci ildə qarşılarına fürsət çıxan kimi, eyni şeyləri Dağlıq Qarabağda da etdilər. Amma bunun bilinməsini istəmirlər. Dünya ictimaiyyəti qarşısında türklər tərəfindən qətliama məruz qalmış ermənilər rolunu oynamaq işlərinə yarayır. Özlərini «məzlum» olaraq göstərərək, dəstək əldə edirlər.
Türkiyə hal hazırda həqiqətən də önəmli bir güc mərkəzidir. Dünyada ən sürətli iqtisadi inkişafa malikdir. O zaman insanlar Türkiyədən bir az böyüklük gözləyir. Soyqırımı qəbul edə biləcəyinə ümid edirlər. Türkiyə uzlaşma əldə etmək üçün yumuşalma göstərdi. Amma ermənilər heç bir addım atmadılar və bu gün o fikirdə deyillər. Belə olan təqdirdə, keçmiş nifrətlərinin heç bir faydası yoxdur. Əgər bu məsələdə bir razılaşma əldə edilərsə, ən gəlirli çıxan tərəf elə ermənilərin özləri olarlar.
Lakin bunu görə bilmirlər. Çünki tarixlərini, kimliklərini tamamilə bu hadisənin üzərində qurublar. Dünyanın harasında olurlarsa olsunlar, özlərini həmişə bu şəkildə təqdim edirlər. Təbii ki, yerinə başqa bir şey qoymadan, bu imici yox eləmək mümkün deyil. Amma erməniliyin nə olduğunu başqa şəkildə tanıtmağın lazım gəldiyini gec və ya tez anlayacaqlar.
- Soyqırımı qəbul etdirmə israrının başlıca səbəbi torpaq tələb etmək niyyəti deyilmi?
- Ermənilər torpaq şanslarını 1920-ci ildə itirdilər. Yekun razılaşma əldə edildiyi vaxtda daha artıq torpaq tələb etmələri səbəbindən müqaviləni imzalamadılar. Bolşeviklərin Atatürkü dəstəklədiyini hesablamadılar. Sonunda nə oldu? Moskva ilə müqavilə bğağlayan Ankara ermənilərə verilməsi nəzərdə tutulan Qarsı da geri aldı. İndi o zaman qəbul etmədikləri razılaşmanın ardınca düşüblər. Amma iş işdən keçib. Çünki müharibədən sonra şərtləri qazanan tərəf müəyyənləşdirir.
- Maraqlıdır ki, 1915-ci ildəki olaylar zamanı ölənlərin sayı sürətli şəkildə artırılır. Siz hansı sənədlərə inanırsız?
- 300 min ilə 600 min arasında ölənlər olduğunu deyirlər. Amma yüz illik bir zaman içində iki tərəfdən ölənlərin sayı əhalinin sayı ilə uyğunlaşdırılarsa, o zaman arada fərq qalmaz. Hətta öldürülən türklərin sayı daha çox olar. Çünki ermənilər köç zamanı aclıq və xəstəlikdən də öldülər. Eyni səbəbdən dolayı türklərdən də ölənlər çox oldu. Sarıqamışa 90 min əsgər gəldi. Oradan çıxan zaman sağ qalan türk əsgərlərinin sayı 16 min idi. Hadisələrin açıqlıq əldə etməsi üçün bütün arxivlər açılmalıdır. Həmin vaxt ermənilərin ümumi sayı 1,6 milyon idi. İndi elə saytlar var ki, ölənləri 3 milyon göstərir. Bu gedişlə ölən ermənilərin sayı İkinci Dünya Müharibəsi zamanı öldürülən yəhudilərdən daha çox olacağı iddiası irəli sürüləcək. Bu da yəhudiləri əsəbləşdirir. Digər tərəfdən türklər köç zamanı çoxlu sayda insanın öldüyünü inkar etmirlər. Amma ermənilərə yardım edən Osmanlı əsgərləri də aclıq və xəstəlikdən dünyasını dəyişirdi. Üstəlik, silaha ilk olaraq kim sarılmışdı? Kim ruslarla birləşib Osmanlıya qarşı üsyana qalxmışdı? Yəni, ermənilər oyun oynadılar və məğlub oldular.
- Kitabınızda Qərb dövlətlərinin hadisələr zamanı davranışları və onların pərdəarxası məziyyətlərini açıqlayırsız. Əslində, sizin kimi düşünənlər az deyil. Amma onlar da öz maraqlarına görə siyasətlərini müəyyənləşdirmirlərmi?
- Siz də haqlısız. Amma informasiya qaynaqlarının bəzən məhdud olduğunu da qəbul etməliyik. 1900-cu illərdə ABŞ-ın bugünkü qədər konsulluqları yox idi. Amerika və İngiltərədə sənədlər tapa bilərəm deyə, çox axtarış apardım. Elə də çox sənəd yoxdur. Bəzi missionerlərin yazdıqlarıyla, o dövrdə bölgədə olmuş xaricilərin yazdıqları qeydlər var. Bunlar təbii ki, tərəfsiz deyillər. Bir də Osmanlı ilə Rusiyanın arxivləri var. Həmişə tarixi qaliblər yazar deyirik, amma o dövrlər çox şeylər dəyişdi. İlk öncə Rusiya çökdü, ardından Osmanlı məhv oldu. Həmin vaxt arxivlərin aqibəti necə oldu bilinmir. İngilis və fransızla da tərəf tuturlar. Çünki Mustafa Kamala qarşı yunanlardan istifadə etdilər. Kanadanın da Osmanlıya hücum edən güclərlə bir olması istənilmişdi. Amma hökumət bunu qəbul etmədi. Kanada tarixində ilk dəfə Britaniyaya qarşı çıxmış oldu.
- Erməni diasporunun 2015-ci ilə qədər gərginliyi artırmaq istədiyi barədə fikirlər var. Sizcə, bu nələri dəyişə bilər?
- Nə zaman nəyin dünya gündəmini məşğul edəcəyi bəlli deyil. Amma gözlənildiyi kimi, ermənilər əl-qol atıb, gurultu yaradaraq türkləri əsəbləşdirə bilərlər. Ona görə ki, erməni iddiaları tez gündəmə gətirilə bilir. Ən pisi də odur ki, hadisənin dərinliyini öyrənmək istəyən də yoxdur. Türklər bu qədər etiraz edirlər, amma kimsə dönüb onlardan soruşmur ki, problem nədən ibarətdir. Türklər «problem bizim deyil, Osmanlınındır» desə, bu dəfə ermənilər təzminat və torpaq tələbini irəli sürəcəklər. Əvvəllər Türkiyə varlı deyildi. İndi isə çox inkişaf elədi və inkişaf etməkdə də davam edəcək. Ermənilər də «bu zənginlikdən bəlkə bir şey qopara bilərik» deyə düşünürlər.
- Ermənilər hazırda türklərdən «soyqırım»ı qəbul etməsini istəyir. Başqa tələblərini dilə gətirmirlər. Bu nə ilə bağlıdır?
- Türklərin bunu qəbul etməyəcəyini başa düşürlər. Türklər baş verənlərdən üzüntü duyduqlarını deyirlər. Amma ermənilərdə heç bir yumuşalma yoxdur. Bir tarixçi, bir yazıçı və düşüncə azadlığına inanan biri olaraq parlamentlərin necə bu cür qərar verdiklərini heç cür anlaya bilmirəm. Bu haqqı özlərində necə görürlər? Belə məsələləri tarixçilər danışıb, müzakirə edə bilərlər. İndi deyək ki, Çingiz Xan dəliydi. Parlamenlər də qərar versinlər ki, həqiqətən də o dəli olub. Qərar verə biləcəklərmi? Parlamentlər həkimdirlər ki, bu barədə qərar versinlər?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder